اراده (قرآن)از عناوین مورد استفاده در آیات قرآن، اراده است. ۱ - معنای ارادهاراده برگرفته از ماده «رود» به معنای خواستن و طلب است در اصطلاح فلسفه و کلام با تعاریف گوناگونی بیان شده است؛ مانند: عزم راسخی که بر فعل، پس از تصور و تصدیق به فایده و میل و جزم پدید می‌آید. [۲]
تعلیقه شرح منظومه، ج۲، ص۶۴۷.
صفتی که موجب ترجیح یکی از دو طرف فعل و ترک می‌شود.در این عنوان اراده غیر خداوند و معنای لغوی و عرفی آن مورد نظر است و واژه مورد استفاده، «اراده» و مشتقات آن می‌باشد. امام خمینی حقیقت اراده در انسان را غیر از شوق مؤکد می‌داند و معتقد است بسیاری از اوقات انسان فعلی را بدون آنکه به آن اشتیاق داشته باشد، اراده می‌کند، پس آنچه گفته می‌شود که اراده همان شوق مؤکد است به دو دلیل مردود است: اول اینکه اراده در بسیاری از موارد بدون شوق تحقق می‌یابد، دوم اینکه اشتیاق بالاتفاق از مقوله انفعال است درحالی‌که اراده نفس فعل است و فعل غیر از انفعال است. امام خمینی بر این باور است که هر موجودی، از خدا تا انسان و حیوان و حتی نبات و جماد به میزان مرتبه وجودی خویش مرید و صاحب اراده است، اگرچه اراده در اجسام عنصری، معادن و نباتات ظهوری ندارد. ایشان اراده را در مقام ذات و فعل ثابت می‌داند و معتقد است اراده عین ذات است درعین‌حال علم از اراده از جهت مفهوم متمایز است. به باور ایشان برخی اصحاب حدیث اراده ذاتی را انکار کرده‌اند که لازمه آن، خالی بودن ذات از اراده است که این امری برخلاف برهان است. امام خمینی در برخی آثار خود روایات در این زمینه را دارای توجیه لطیف دانسته است؛ اما در کتاب شرح دعاء السحر، تفکیک میان اراده در مقام ذات و اراده در مقام فعل را کلید فهم روایاتی می‌داند که اراده را تنها در مقام فعل توصیف کرده‌اند. ایشان با اشاره به اشکال مهمی در این زمینه معتقد است اگر اوزان علم و اراده، همانند هم بوده و هر یک دارای مرتبه‌ای در مقام ذات و مرتبه در مقام فعل هستند چگونه در روایات اراده برخلاف علم و قدرت، تنها از صفات فعل شمرده شده است درحالی‌که می‌بایست معامله‌ای یکسان با این صفات انجام می‌گرفت. ایشان پاسخ ائمه را ناظر به این فهم سائل و مخاطب می‌داند امام معصوم (علیه‌السلام) باتوجه‌به فضای ذهنی سائل، متوجه می‌شوند که سؤال وی از علم و قدرت در فضای ذات الهی بوده و سؤالش از اراده در فضای تعلق مشیت به اشیاء خارجی است. براین‌اساس علم، اراده و معلوم و مراد یک چیزند و هیچ‌کدام تحقق و اثری نه بالذات و نه بالعرض در مرتبه ذات ندارند و علم و اراده در آن مرتبه به نفس ذات تعلق می‌گیرد. [۱۲]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱، ص۵۷۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - عناوین مرتبطاراده در آخرت (قرآن)، اراده شیطان (قرآن)، مقهوریت اراده (قرآن)، موارد اراده (قرآن). ۳ - پانویس۴ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۵۳۵، برگرفته از مقاله «اراده (انسان)». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |